Αυτό το άρθρο επιχειρεί να διασαφηνίσει τη σχέση ανάμεσα στην ελευθεριακή παράδοση και το ιδιαίτερο ρεύμα του αναρχοσυνδικαλισμού εντός αυτής. Αν και κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας μπορεί να βρει κανείς πάμπολλες φιλοσοφικές ή κοινωνικές αντιλήψεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αντιεξουσιαστικές ή αντικρατικές ο αναρχισμός ως κοινωνικό κίνημα των από κάτω συγκροτείται κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ως αναπόσπαστο τμήμα των εργατικών κινημάτων της εποχής. Τα δύο βασικότερα ρεύματα στο εσωτερικό του αναρχισμού είναι ο αναρχοκομμουνισμός και ο αναρχοσυνδικαλισμός. Και τα δύο αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως τμήμα του κόσμου της εργασίας και οι υποστηρικτές τους παλεύουν στη βάση της κοινωνικής τους θέσης ως εργάτες για την απελευθέρωση της τάξης τους.Υπάρχουν ακόμα οι συνθετιστές που πιστεύουν στη σύνθεση όλων των τάσεων του αναρχισμού ( από τους αναρχοατομικιστές μέχρι τους αναρχοσυνδικαλιστές ) στα πλαίσια μιας μεγάλης αναρχικής ομοσπονδίας, συγκροτημένης στη βάση ενός μίνιμουμ πλαισίου αντιεξουσιαστικών αρχών που να μην αποκλείουν κανέναν. Ως τρόπο λήψης αποφάσεων που να χωράει όσο γίνεται περισσότερους προκρίνουν την ομοφωνία και τη συναίνεση. Παρά τις ενδεχομένως καλές προθέσεις των εμπνευστών του, το συγκεκριμένο μοντέλο οργάνωσης και δράσης είναι εμφανώς δυσλειτουργικό και πολιτικά ασύμφορο. Ποια είναι η κοινή κατεύθυνση πάνω στην οποία μπορούν να δράσουν πχ. ένας ατομικιστής και ένας ελευθεριακός κομμουνιστής και τι είδους προπαγάνδα πέρα από μια γενικόλογη άρνηση κάθε εξουσίας μπορούν να κάνουν; Πρακτικά σε τέτοιου τύπου οργανώσεις ή η μία τάση θα ηγεμονεύσει επί των υπολοίπων ή θα διαλυθούν στα εξ ων συνετέθησαν.
Οι πλατφορμιστές αντίθετα ( που είναι αναρχοκομμουνιστικής αντίληψης ) συγκροτούνται στη βάση μιας κοινής πλατφόρμας που εκφράζει τις αρχές τους στόχους, το πρόγραμμα και τη στρατηγική της οργάνωσης τους και την οποία κάθε μέλος πρέπει να αποδέχεται και να υποστηρίζει.
Οι ιλλεγκαλιστές τέλος, υιοθετούν την προπαγάνδα μέσω της δράσης, δηλαδή τις ένοπλες επιθέσεις σε κυβερνώντες, τραπεζίτες, κλπ. φθάνοντας ακόμα και σε επιθέσεις σε “αστικά” καφενεία όπως ο Εμίλ Ανρί. Πιο πρόσφατη τάση του Αναρχισμού που εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό από αυτούς είναι η εξεγερσιακή τάση χαρακτηριστικός εκφραστής των ιδεών της οποίας μπορεί να θεωρηθεί ο Αλφρέντο Μπονάνο, πρώην πανεπιστημιακός καθηγητής κοινωνιολογίας που συνελήφθη πρόσφατα κατηγορούμενος για συμμετοχή σε ληστεία τράπεζας.
Ο αναρχοσυνδικαλισμός από πολλούς θεωρείται ότι είναι απλά μια λέξη που περιγράφει εκείνο το τμήμα των αναρχικών που αποφάσισαν να ασχοληθούν με τον εργατικό συνδικαλισμό. Με τον συνδικαλισμό ωστόσο ασχολούνται ανέκαθεν αναρχικοί όλων σχεδόν των τάσεων. Οι αναρχοκομμουνιστές ξεκάθαρα δήλωναν υπέρμαχοι του επαναστατικού συνδικαλισμού στους χώρους εργασίας, αλλά και αναρχικοί που στέκονταν ιδιαίτερα επικριτικοί απέναντι στον αναρχοσυνδικαλισμό όπως ο Ιταλός συνθετιστής Ερρίκο Μαλατέστα είχαν πλούσια συνδικαλιστική δράση στη δουλειά τους. Η διαφορά του αναρχοσυνδικαλισμού είναι ότι δίνει προτεραιότητα στο συνδικάτο ως κύτταρο οργάνωσης της μελλοντικής κοινωνίας. Σκοπός του α/συνδικαλιστή δεν είναι να προπαγανδίσει τις αναρχικές ιδέες μέσα στην εργατική τάξη, αλλά η ίδια η τάξη να αποκτήσει οργανώσεις με ελευθεριακή δομή. Για αυτόν ο κόσμος δε χωρίζεται σε αριστερούς, δεξιούς, κεντρώους και αναρχικούς, αλλά σε αφεντικά και εργάτες, σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους. Δεν είναι ένας αναρχικός που προσπαθεί να συναντηθεί με τους εργαζόμενους αλλά ένας εργαζόμενος που συναντά τον αναρχισμό. Για να το πούμε αλλιώς δεν είναι η ιδεολογία του που καθορίζει την κοινωνική του θέση, αντίθετα με βάση την κοινωνική του θέση επιλέγει εκείνη την κοσμοθεωρία που κρίνει πως εκφράζει καλύτερα τις επιθυμίες, τα συμφέροντα και τις ανάγκες του. Έτσι πολλά μέλη εργατικών ελευθεριακών συνδικάτων δεν αυτοπροσδιορίζονται ως αναρχικοί αλλά και πολλοί αναρχικοί συμμετέχουν σε μη ελευθεριακά συνδικάτα για να προπαγανδίσουν τις ιδέες τους σε μεγαλύτερες μάζες κόσμου ( πχ. σήμερα στη Γαλλία αρκετοί αναρχοκομμουνιστές δε συμμετέχουν στην αναρχοσυνδικαλιστική CNT-F αλλά στα αριστερού προσανατολισμού SUD ).
η αντίληψη αυτή που σε πολλούς -ακόμα και αναρχικούς- στην υπερ-πολιτικοποιημένη Ελλάδα μπορεί να μοιάζει ακατανόητη έχει τις ρίζες της στην ιστορική κόντρα της Α’ Διεθνούς ανάμεσα στους αναρχικούς με πιο γνωστό εκφραστή τους το Μπακούνιν και στους μαρξιστές. Ο Μπακούνιν υποστήριζε ότι οι αφηρημένες ιδέες δύσκολα υιοθετούνται από τις μεγάλες μάζες των εργατών. Δεν μπορείς να φτιάξεις ένα πολιτικό πρόγραμμα και να καλέσεις όλους τους εργαζόμενους να προσχωρήσουν σε αυτό. Θα ήταν πιο χρήσιμο να ενώσεις τους εργαζόμενους στη βάση του κοινού βιώματος της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης από τα αφεντικά και μέσα από την κοινή ζωή του συνδικάτου , να τους μορφώσεις ώστε να φτάσουν οι ίδιοι να δημιουργήσουν ένα κοινό απελευθερωτικό πρόγραμμα για τους εαυτούς τους. ( Bacounine, 2009 ) Αυτή η ιδέα της προτεραιότητας του κοινωνικού αγώνα έναντι του πολιτικού είναι που πρεσβεύει ο αναρχοσυνδικαλισμός. Και είναι τραγελαφικό άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως αναρχικοί να υιοθετούν λενινιστικές λογικές προτεραιότητας της πολιτικής ταυτότητας έναντι της κοινωνικής θέσης στο όνομα της “κοινωνικής απελευθερωτικής δράσης”.
Γενικά στον ελλαδικό χώρο επικρατεί μια σύγχυση πάνω στα διάφορα ιστορικά ρεύματα του αναρχισμού με αποτέλεσμα πολλές φορές να χρησιμοποιούνται όροι δανειζόμενοι από το αναρχικό κίνημα της Ευρώπης οι οποίοι επενδύονται με ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο διάλογος που αναπτύσσεται ανάμεσα στους αναρχικούς του ελλαδικού χώρου για το ποιος είναι και ποιος δεν είναι “κοινωνικός αναρχικός”. Ως κοινωνικοί αναρχικοί εδώ εκλαμβάνονται όσοι στο λόγο τους διάκεινται θετικά απέναντι στην κοινωνία και ως μη κοινωνικοί ή και “αντικοινωνικοί αναρχικοί” ( sic ) όσοι της ασκούν κριτική ως υποταγμένης, αλλοτριωμένης,κλπ. Αντίστοιχα ως αναρχοκομμουνιστές εκλαμβάνονται όσοι αναφέρουν στα κείμενά τους ως τελικό στόχο τον ελευθεριακό κομμουνισμό ενώ ως ατομικιστές ή μηδενιστές όσοι δεν αναφέρουν κάποιο σαφές πρόταγμα και μιλούν για διάχυση του χάους και της αταξίας, κλπ.
Στην πραγματικότητα κοινωνικός αναρχισμός είναι εκείνο το ρεύμα του αναρχισμού που επιλέγει την παρέμβαση μέσα στην κοινωνία ( ως εργαζόμενος στη δουλειά, ως κάτοικος στη γειτονιά, ως φοιτητής στη σχολή ,κλπ. ) με βάση την κοινωνική ιδιότητα και όχι με βάση μια διαχωρισμένη πολιτική-πολιτιστική ταυτότητα και κουλτούρα που στηρίζεται σε έναν άλλο τρόπο ζωής ( lifestyle ) από αυτόν της πλειοψηφίας. Έτσι πχ. σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί κοινωνικός αναρχικός ένας υποστηρικτής του αναρχοπριμιτιβισμού ή της ένοπλης βίας επειδή απλά μιλάει στα κείμενά του με θετικό τρόπο για την κοινωνία. Επομένως κάποιος που ασκεί κριτική ας πούμε στην αλλοτρίωση της σημερινής κοινωνίας μπορεί κάλλιστα να ανήκει στο ρεύμα του κοινωνικού αναρχισμού και το ανάποδο.
Επίσης το πρόταγμα μιας αναρχικής κομμουνιστικής κοινωνίας δεν αρκεί για να θεωρηθεί κάποιος αναρχοκομμουνιστής. Οι ιλλεγκαλιστές οπαδοί για παράδειγμα της “προπαγάνδας μέσω της δράσης” πολλές φορές αναφέρουν ως στόχο τους την αταξική κομμουνιστική κοινωνία, θεωρούν ωστόσο ότι αυτή θα επιτευχθεί μέσα από ενέργειες ένοπλης βίας. Το αναρχοκομμουνιστικό ρεύμα αντίθετα υποστηρίζει ως μέσο δράσης τη δουλειά των αναρχικών μέσα στον κόσμο της εργασίας, μέσα στα συνδικάτα.
Το σύνολο του ρεύματος του κοινωνικού αναρχισμού επίσης υιοθετεί δομές οργάνωσης με μέλη, γραπτές αρχές και αμεσοδημοκρατική λειτουργία λήψης αποφάσεων. Αντίθετα οι αφορμαλιστικές οργανώσεις που λειτουργούν χωρίς μέλη, οργανωτικές δομές και συγκεκριμένες διαδικασίες λήψης αποφάσεων δεν αποτελούν τμήμα της παράδοσης του κοινωνικού αναρχισμού αλλά ορισμένων τάσεων της εργατικής αυτονομίας και της λεγόμενης “νέας αναρχικής σχολής” που δίνει έμφαση στο ατομικό βίωμα, τη δημιουργία απελευθερωμένων ζωνών εντός του υπάρχοντος συστήματος, τη διάδοση μιας εναλλακτικής αντιεξουσιαστικής κουλτούρας, κλπ. Στοιχεία που χωρίς να είναι αρνητικά καθεαυτά αν δε συνδέονται με την παρέμβαση μέσα στο εργατικό κίνημα καταλήγουν απλά ένα ακόμα νεολαιίστικο lifestyle
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι όλα τα ρεύματα του παραδοσιακού αναρχισμού ( με εξαίρεση τους ιλλεγκαλιστές ) έχουν ως βασική τους προτεραιότητα τη συνδικαλιστική δράση μέσα στους χώρους δουλειάς με τον αναρχοσυνδικαλισμό να προσδίδει απλώς μια ιδιαίτερη βαρύτητα στις κοινωνικές οργανώσεις των εργαζομένων έναντι των ειδικών πολιτικών ομάδων.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Bacounine M., ( 2009 ) Για την ελευθερία του καθενός και την ισότητα όλων, Αθήνα, Καινά Δαιμόνια.
Μπούκτσιν, Μ. ( 2005 ) Κοινωνικός ή Lifestyle Αναρχισμός: Ένα αγεφύρωτο χάσμα, Εκδόσεις Ισνάφι.
Πολύ κατατοπιστικό για τη διάκριση ανάμεσα στην “παλιά” και τη “νέα” αναρχική σχολή ή αλλιώς τους αναρχικούς με κεφαλαίο και τους αναρχικούς με μικρό άλφα ( πρόκειται για μια διάκριση ανάλογη με αυτήν του Μπούκτσιν ανάμεσα στον κοινωνικό και το lifestyle αναρχισμό: Μπούκτσιν, 2005 ) που συζητάμε εδώ είναι το παρακάτω άρθρο ενός μέλους της αναρχοκομμουνιστικής NEFAC http://ngnm.vrahokipos.net/home/2011-04-09-12-18-07/276-2011-08-16-10-57-00.html Χαρακτηριστικό της σύγχυσης που επικρατεί στην Ελλάδα είναι ότι του κεφαλαίου Α υπεραμύνονται ομαδοποιήσεις ( που βάση της παραπάνω κατηγοριοποίησης ανήκουν στη νέα σχολή των αναρχικών με μικρό άλφα ) οι οποίες έχουν δημιουργήσει μια αντι-συνδικαλιστική “παράδοση” στη βάση της οποίας “οι αναρχικοί δε θέτουν αιτήματα προς το κράτος και το κεφάλαιο” η οποία εκτός του ότι διαστρέφει την ιστορία των αναρχικών οδηγεί μέσω μιας υπερεπαναστατικής ρητορικής στο ρεφορμισμό όπως πολύ εύστοχα καταδεικνύει ο συγγραφέας του ανωτέρω άρθρου.
* το κειμενο πρωτοδημοσιευθηκε στο 3ο τευχος του περιοδικου ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟΣ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ-εκδοση της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΗΣ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ