Εδώ και πολλά πολλά χρόνια ένας φιλόσοφος προσδιόρισε τη ρίζα της εξουσίας στις ανθρώπινες κοινωνίες. Θεώρησε ότι ο άνθρωπος, κακός από τη φύση του, δε θα μπορούσε να επιβιώσει συμβιώνοντας με τους ομοίους του στη φυσική κατάσταση. Γι’ αυτό ήταν απαραίτητο να εκχωρήσει την ελευθερία του σε ένα τέρας, βίαιο και τρομακτικό, τον Λεβιάθαν ή, όπως συνηθίζουμε να τον ονομάζουμε, το κράτος. Ο φιλόσοφος για τον οποίο μιλάμε είναι βέβαια ο Hobbes.
Πώς καταφέρνει ο Λεβιάθαν, το κράτος σε κάθε εποχή, να τακτοποιεί τις «αντικρουόμενες» ελευθερίες των ανθρώπων; Φυσικά με το φόβο.
Αυτό το στοιχειώδες μάθημα πολιτικής φιλοσοφίας δεν το ξεχνά ποτέ η εξουσία. Ο φόβος είναι διαχρονικά το κύριο εργαλείο της. Και όσο λιγότερο νομιμοποιημένη είναι αυτή, όσο περισσότερο άδικη, τόσο πιο πολύ μεταχειρίζεται το φόβο.
Η ηθική της εξουσίας είναι η ηθική του φόβου. Η εξουσία προσπαθεί να ενσταλάξει την ηθική της στους υπηκόους. Όχι μόνο να τους κάνει να τη φοβούνται αλλά να φτιάξει έναν τύπο ανθρώπου που λειτουργεί με γνώμονα το φόβο.
Πώς είναι ένας τέτοιος άνθρωπος; Αδύναμος. Ο φόβος προκαλεί παράλυση, όχι στο σώμα, στον νου. Ο φόβος θολώνει την κρίση και έτσι υπονομεύει το αίσθημα της δικαιοσύνης. Ο φόβος απομονώνει τον άνθρωπο, τον οδηγεί στη μοναξιά. Ο φόβος χαμηλώνει το βλέμμα, κάνει τον άνθρωπο να σκύβει το κεφάλι και να ρίχνει πίσω του κλεφτές ματιές. Ο φόβος κάνει τον άνθρωπο να ψάχνει προστάτες. Ο φόβος κλέβει την αξιοπρέπεια.
Υπάρχει τρόπος να αντισταθεί κανείς στο φόβο; Ένας τρόπος, αλλά αλάνθαστος. Ο φόβος ήταν πάντα το εργαλείο του ενός ή των λίγων για να επιβληθούν στους πολλούς. Όπως τα μικρά παιδιά φοβούνται μόνα τους αλλά απελευθερώνονται όταν έχουν παρέα, έτσι είμαστε και οι μεγάλοι. Μόνο πολλοί μαζί μπορούμε να αντισταθούμε στο φόβο. Μόνο πολλοί μαζί μπορούμε να αντιπαρατεθούμε στην εξουσία.
Ο φόβος έχει αρχίσει να ρίχνει τη σκιά του στα σχολεία μας. Νιώθουμε την παρουσία του να υπονομεύει τις σχέσεις μας, να παραλύει τις αντιστάσεις μας, να μας μεταμορφώνει.
Πολύ χαρακτηριστικό είναι το κλίμα που έχει δημιουργηθεί στους συλλόγους δασκάλων και καθηγητών με αφορμή την εγκύκλιο για την «αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας». Η συντριπτική πλειοψηφία των συναδέλφων αντιλαμβάνεται ξεκάθαρα τι μεθοδεύεται μέσα από τη διαδικασία αυτή: συγχωνεύσεις και κλείσιμο σχολείων, διάκριση των σχολείων σε «καλά» και «κακά», είσοδος ιδιωτικών συμφερόντων στα σχολεία, σκληρός ανταγωνισμός εντός και μεταξύ των σχολείων, εντατικοποίηση της εργασίας εκπαιδευτικών και μαθητών. Και πάνω από όλα η καλλιέργεια «κουλτούρας αξιολόγησης», δηλαδή η εξοικείωση με το νόμο της ζούγκλας, όπως λειτουργεί στον μαγικό κόσμο της Αγοράς.
Παρόλο που οι συνάδελφοι- πλην περιπτώσεων αθεράπευτης βλακείας ή φιλοτομαρισμού- αντιλαμβάνονται το ζοφερό τοπίο που διαμορφώνει η εκπαιδευτική γραφειοκρατία μέσω της αξιολόγησης στα σχολεία μας, δεν ακολουθούν στο σύνολό τους τη γραμμή άρνησης και αντίστασης που προωθούν ακόμα και τα διόλου επαναστατημένα μεγάλα συνδικάτα στην εκπαίδευση. Ποιος είναι ο λόγος; Ο καταναγκασμός, η τρομοκρατία, οι απειλές. Και τελικά η επικράτηση του φόβου. Του φόβου της απόλυσης. Του φόβου για την επιβίωση.
Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές φοβούνται. Μετατρεπόμαστε, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, σιγά σιγά, σε ανθρώπους φοβισμένους.
Μήπως την απόφαση να υποταχθούμε στην αξιολόγηση θα ακολουθήσουν και άλλες αποφάσεις υπαγορευμένες από το φόβο; Και πού θα σταματήσουμε; Ποιο είναι το όριο; Κανείς δε θα το θέσει για λογαριασμό μας.
Ας σκεφτούμε αν οι άνθρωποι που φτιάχνονται από το φόβο αντιστοιχούν με την εικόνα που θέλουμε για τον δάσκαλο, με την εικόνα που θέλουμε για μας. Όσο ακόμα ο φόβος δεν έχει επιβάλει απόλυτα την κυριαρχία του.
Και ας οργανώσουμε την αντίστασή μας.
ελευθεριακή παρέμβαση εκπαιδευτικών
για επικοινωνία: el.par.ek@outlook.com