Η καταναλωτική κρίση που συνεχίζεται για χρόνια παρουσιάζει τον καπιταλισμό άρρωστο και αδύναμο έτοιμο να πέσει σαν “ώριμο φρούτο”. Η έκρηξη της ανεργίας και η ραγδαία υποτίμηση της εργασιακής δύναμης στο Δυτικό Κόσμο φαίνονται ως ένα σημείο καμπής της ιστορίας χωρίς επιστροφή, που μόλις το περάσουμε ο κόσμος μας θα μετασχηματιστεί σε κάτι νέο, αλλάζοντας αυτόματα παράδειγμα. Αυτή η αίσθηση δεν είναι καθόλου παράξενη για όλους εμάς που μεγαλώσαμε με την εντύπωση της συνεχούς διόγκωσης της παραγωγής και της κατανάλωσης. Τώρα που η γη κινείται κάτω από τα πόδια μας ακόμη και οι λιγότερο γνώριμες πριν από μερικά χρόνια επιλογές, φαίνονται φυσικές απαντήσεις στην εξαθλίωση που προμηνύεται. Αρχίζουν να εμφανίζονται εκτεταμένα πειραματισμοί που άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο τείνουν να υπερβούν το καθιερωμένο οικονομικό μοντέλο που καταρρέει. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τα εγχειρήματα αυτά σε τρεις μεγάλες κατηγορίες, την αλληλέγγυα οικονομία, τις συνεταιριστικές κοοπερατίβες και την κατάληψη και αυτοδιαχείριση των μέσων παραγωγής. Το μόνο που φαίνεται πλέον να μένει είναι η ένταξή μας σε αυτά τα εγχειρήματα μέχρι την πλήρη κατάρρευση του καπιταλισμού. Το πρόβλημα είναι πως παρά τον προοδευτικό τους χαρακτήρα οι πειραματισμοί αυτοί δεν θεωρούμε πως αρκούν από μόνοι τους για την κοινωνική αλλαγή, τόσο γιατί μπορούν να υπάρξουν αδυναμίες και μερικότητες εντός των εγχειρημάτων, όσο και γιατί τελικά θα είναι αναγκαίο να αντιπαρατεθούν στο Κράτος και το Κεφάλαιο. Μπορούν όμως να δώσουν μία χρήσιμη ώθηση στον πόλεμο εναντίον του καπιταλισμού.

Η “αλληλέγγυα οικονομία” είναι ένας γενικός ορισμός που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές μεταξύ τους σχέσεις. Μία πτυχή της είναι τα δίκτυα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών, μία άλλη η διάθεση προϊόντων χωρίς μεσάζοντες αλλά και η προώθηση προϊόντων από τις εξεγερμένες Ζαπατίστικες κοινότητες . Κάθε εκδοχή της αποτελεί διαφορετικές μορφές σχέσεων που μπορούν όμως να τέμνονται μεταξύ τους ή με κάποιο άλλο εναλλακτικό εγχείρημα. Οι πολλές διαφορετικές μορφές της αλληλέγγυας οικονομίας και η σύνδεσή τους ή όχι κάθε φορά με κάποια άλλη προσπάθεια της δίνει περισσότερο ή λιγότερο ριζοσπαστικό τόνο. Τα δίκτυα ανταλλαγής υπηρεσιών και προϊόντων είναι εκ των προτέρων καταδικασμένα να λειτουργούν συμπληρωματικά στην οικονομική ζωή των εργαζομένων, στο περιθώριο της κύριας απασχόλησής τους, αφού δεν έχουν τη δύναμη να αντικαταστήσουν την αγορά ούτε να εγγυηθούν τη συνέχεια και αξιοπιστία τους. Και αφού η δουλειά είναι αυτή που καθορίζει τη ζωή των εργαζομένων όσο περνάει ο καιρός και οι ώρες εργασίας αυξάνουν, οι μισθοί μειώνονται και το άγχος της επιβίωσης δυναμώνει, ο πειραματισμός αυτός εγκαταλείπεται από πολλούς που δεν έχουν πια το χρόνο και τη δύναμη να συνεχίσουν να εργάζονται με ένα εναλλακτικό τρόπο πέρα από την κύρια απασχόλησή τους. Ο στόχος των δικτύων ανταλλαγής ήταν η δημιουργία κοινοτήτων που θα απαγκιστρώνονταν από το νόμισμα γεγονός που δημιουργούσε το πλεονέκτημα ότι λόγω της πρόσωπο με πρόσωπο επαφής όσων προσέφεραν εργασία απέκλειε ως ένα βαθμό τη δυνατότητα να λειτουργεί εντός του δικτύου κάποιος σαν αφεντικό που ιδιοποιείται την εργασία των υπολοίπων. Η υποχώρηση των δικτύων ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών έδωσε ώθηση σε μία άλλη μορφή απόπειρας δημιουργίας μίας εναλλακτικής αγοράς, αυτή των παζαριών χωρίς μεσάζοντες. Αυτή τη φορά τα παζάρια δεν αρνούνται την εγχρήματη οικονομία, αλλά προσπαθούν απλώς να φέρουν σε άμεση επικοινωνία τον καταναλωτή, που αγοράζει με χρήματα τα προϊόντα, με τον παραγωγό μικραίνοντας απλά την αλυσίδα των εμπόρων που μεσολαβούν ανάμεσα στους δύο και έτσι δεν έρχεται καθόλου σε αντίθεση με το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο. Η εκμετάλλευση των εργαζομένων από τα αφεντικά δεν προκύπτει από το ότι κάποιος μπορεί να αγοράσει ένα προϊόν σε χαμηλή τιμή και να το πουλήσει ακριβότερα, αλλά στην ίδια τη μισθωτή σχέση, που καθορίζει πως οτιδήποτε παράγεται από τον εργαζόμενο δεν ανήκει στον ίδιο αλλά στο αφεντικό του. Τα παζάρια αυτά δίνοντας έμφαση στο αν υπάρχουν ή όχι μεσάζοντες, αφήνουν έξω από την κουβέντα τους όρους εργασίας πίσω από τα προϊόντα των πάγκων τους. Ωστόσο τα δίκτυα που δημιουργούνται στη βάση της “αλληλέγγυας οικονομίας” είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για τη διοχέτευση προϊόντων κατειλημμένων εργοστασίων και εξεγερμένων κοινοτήτων που η νομότυπη αγορά αποκλείει.

Σε αντίθεση με την αλληλέγγυα οικονομία οι σχέσεις εκμετάλλευσης αμφισβητούνται στις κοοπερατίβες και τις καταλήψεις εργοστασίων. Με αυτό τον τρόπο οι εργαζόμενοι λειτουργούν άμεσα χωρίς αφεντικά, θέτοντας σε αμφισβήτηση τη μισθωτή σχέση. Οι κοοπερατίβες βιοποριστικού χαρακτήρα χωρίς απασχόληση εργαζομένων αποτελούν μία αξιόλογη προσωπική λύση, αλλά στη βάση που έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα ακριβώς σε αυτό το κομμάτι περιορίζεται ο προοδευτικός τους χαρακτήρας. Είναι μία λύση που δεν προσφέρεται για το σύνολο της κοινωνίας αφού απαιτεί κεφάλαιο έστω και μικρό. Οι κοοπερατίβες δεν συγκρούονται ευθέως με τις σχέσεις εκμετάλλευσης αλλά τις παρακάμπτουν. Παρά το ότι αποτελούν ένα παράδειγμα που μπορεί να αποδείξει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να συνεργαστούν αποτελεσματικά χωρίς αφεντικά, συνεχίζουν να είναι ενταγμένες σε μία αγορά που η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής είναι ο κανόνας. Οι εργαζόμενοι είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι γιατί είναι αναγκασμένοι να νοικιάζουν τους εαυτούς τους με αντάλλαγμα την καθημερινή τους επιβίωση. Είναι φανερό πώς το κυνήγι της επιβίωσης δεν είναι αρκετό για να τους επιτρέψει να αγοράσουν τα μέσα παραγωγής από τα αφεντικά τους. Επιπλέον όσο συνεχίζεται η συστηματική υποβάθμιση της ζωής των εργαζομένων, αργά ή γρήγορα, το πρόβλημα θα χτυπήσει και την πόρτα των κοοπερατιβών. Η εξαθλίωση όσων δουλεύουν είναι αυτή που εξασφαλίζει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς πως όσο δεν υπάρχει ουσιαστική σύγκρουση στους χώρους δουλειάς αν τα μέλη μίας κοοπερατίβας δεν ακολουθήσουν και τα ίδια την υποβάθμιση της ζωής των εργαζομένων θα οδηγηθούν στο κλείσιμο εξαιτίας του ανταγωνισμού. Από την άλλη η κατάληψη των μέσων παραγωγής και η αυτοδιαχείριση τους δεν συναντά τους περιορισμούς των κοοπερατιβών όσον αφορά στην κατοχή κεφαλαίου και είναι μία επιθετική μορφή διεκδίκησης των εργαζομένων που αν υιοθετηθεί σε μαζική κλίμακα μπορεί να συμπεριλάβει το σύνολο του κόσμου της εργασίας. Ακόμη και αν οι καταλήψεις έχουν να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων, αποτελούν φόβητρο για τα αφεντικά και συμβολικό παράδειγμα για τους άλλους εργαζόμενους. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να ανακόψουν της εργοδοτική επιθετικότητα και να ευνοήσουν τις κινητοποιήσεις. Ουσιαστικό για να γίνει κάτι τέτοιο είναι η κατάληψη των μέσων παραγωγής να γίνει σε μαζικό επίπεδο κάτι που δεν είναι εφικτό σε συνθήκες αστικής νομιμότητας.

Όσο και να ασθενούν οι οικονομικοί δείκτες το Κράτος εξοπλίζεται διαρκώς υλικά και νομικά εναντίων του κόσμου της εργασίας, ενώ οι μαφίες με ναζιστικό ή όχι προσωπείο συμπληρώνουν τη βία του Κράτους όταν αυτή δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ούτε καν στις δικαστικές αίθουσες. Η επικράτηση του καπιταλισμού βασίστηκε στη συστηματική περιθωριοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων και η συντήρησή του οργανώθηκε από την κρατική βία. Όσοι ωφελούνται από την ύπαρξη του καπιταλισμού δεν πρόκειται να παραδοθούν αμαχητί βλέποντας την κατάρρευση της αγοράς. Αντίθετα είναι αποφασισμένοι να οδηγήσουν την κοινωνία στα όρια της επιβίωσής της για να διασφαλίσουν τα προνόμιά τους. Για εμάς η αποτελεσματική απάντηση στις προκλήσεις του Κράτους και του Κεφαλαίου είναι η οργάνωση του κόσμου της εργασίας σε ένα επαναστατικό συνδικάτο που θα είναι ικανό να οργανώσει την αλληλεγγύη μεταξύ των εργαζομένων, να προωθήσει την κατάληψη των μέσων παραγωγής και να σταθεί απέναντι στη βία του Κράτους και των φασιστών. Μόνο μία ένωση εργαζομένων που να μπορεί να συμπεριλάβει ένα σημαντικό μέρος του κόσμου της δουλειάς, είναι σε θέση να πάρει την παραγωγή στα χέρια της και να δημιουργήσει στο εσωτερικό της τις σχέσεις που θα αντικαταστήσουν τον παλιό κόσμο που καταρρέει. Γι’ αυτό και για μας οι ενώσεις των εργαζομένων πρέπει να θεμελιώνονται στην ισότητα και την αλληλεγγύη, να λειτουργούν αυτόνομα και ανεξάρτητα χωρίς καθοδήγηση που τις μετατρέπει σε νεκρά εκτελεστικά όργανα.